Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp (Complemantary and Alternative Medicine (CAM)), günümüz Batı temel tıp yaklaşımına ek olarak, kullanılan bir dizi tedavi yaklaşımını tanımlamaktadır. Tamamlayıcı ve alternatif uygulamalara ruhsal, bedensel, zihinsel yöntemlerin yanı sıra bitkiler, vitaminler, minerallerin, kullanımı metabolik ve klinik tedavi yaklaşımları da dahil edilmektedir.
Günümüz modern tıbbı birçok bilimsel çalışma sonrası, emniyeti ve güvenilirliği kanıtlanmış tedavi uygulamalarını kapsar. Tamamlayıcı tıp ise daha çok akıl, beden ve kişinin davranışları üzerine odaklanır. Çalışma sayısı az da olsa tamamlayıcı yaklaşımların, duygusal durumun iyi olma ve iyi olmama halinin bağışıklık sistemini etkilediğini gösteren araştırmalar vardır. CAM tedavileri dünyanın birçok değişik kültüründen kaynak alan geniş bir uygulama yelpazesine sahiptir. Tamamlayıcı tıp tedavileri üzerindeki araştırmalar henüz çok yenidir, birçoğu sınırlı sayıda ve klinik düzenden uzaktadır. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde bu tür tedavilerin toplum tarafından benimsenmesi ile konuya yönelik daha fazla araştırmanın yapılması gerektiği ortaya çıkmıştır. CAM tedavi yaklaşımları günümüz tıbbından ayrı kabul edilse de iç içe hatta birbirini destekleyen bir yapı içine girmiştir. CAM günümüz modern tıbbıyla birlikte onun etkisini azaltmadan hastanın durumunu iyileştirmek üzere kullanılır. Bu terapiler, kullanılan asıl günümüz modern tıp tedavilerini destekleyici yönde olmalıdır. Amerika birleşik Devletlerinde (ABD) 1998 yılında CAM uygulamaları için Amerikan Ulusal Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp Merkezi kurulmuştur. Bu merkez tarafından CAM uygulamalarıbeş ana kategoriye göre sınıflandırılmıştır.
1. Bu gruba homeopati, naturapati gibi alternatif medikal sistemler ve geleneksel Çin, Hint ve Ayurveda tıbbı gibi kültürel sistemler dâhil edilmektedir.
2. Gruba zihin ve beden uygulamaları girmektedir. Beden sağlığını zihinle uğraşarak etkilemeyi hedefler.Sanat terapisi, biofeedback, meditasyon, nörolingustik programlama ve yoga bu grubun içinde yer almaktadır.
3. Biyoloji bazlı tedavileri içerir; bitkiler vitaminler ve diğer doğal ürünleri kullanır.
4. Manipülatif ve bedene yönelik uygulamalardır. Bedenin maniple edilmesi ve hareket ettirilmesine dayanır. Alexander Tekniği, Chiriopraktik cranio sacral terapi, osteopati bunlara örnektir.
5. Enerji terapileri bedenin doğal enerji alanlarıyla çalışan iki enerji terapisi kullanılmaktadır. Biyoelektromanyetik alan terapileri mıknatıslar, değişken veya doğrudan akım alanları ayrıca biyo alan terapileri olarak tanımlanmıştır. Maniplatif ve beden temelli uygulamalar daha çok kemik ve eklem yapıları, yumuşak dokuve lenfatik sistemleri etkilemeyi hedefler. Son yıllarda refleksoloji, acupressure, tetik nokta uygulaması ve cranio sacralterapi teknikleri toplum içerisinde sık tercih edilen CAM terapileri olmuştur.
Refleksoloji
Refleksoloji; ayaklar, eller ve kulaklar üzerindeki spesifik noktalara basınç uygulama tekniğidir. Bu yöntem sıklıkla ayaklara uygulanmaktadır, çünkü ayaklar çok sayıda sinir sonlanmalarını içerir ve oldukça duyarlıdır. Refleksolojistler el, ayak ve kulakların vücudun bir çeşit haritasınaı taşıdığına ve buralarda vücudun majör organlarının, bezlerinin ve kısımlarının yansıdığı refleks alanlar veya referans noktalar oldğuna inanmaktadırlar. Derinin yüzeyi sadece dışardan gelen uyarıları almakta, aynı zamanda vücut iç organlarınında yansımalarını içermektedirler. Bu yansımalar ayak tabanında ellerin palmar yüzünde ve kulaklardadır ve refleks alanlar veya noktalar olarak isimlendirilir. Vücut organları arasında var olan yaşam enerjisi, dolaşımla yaşayan her dokuya ve her hücreye yayılmaktadır. Vücuttaki enerji, üzüntüler, stres travmalar sonucu tıkanabilir. Bu tıkanıklıkların sonucunda kimi organ gereğinden fazla, kimisi ise az enerji almaktadır. Bu dengesizlik ise yavaş yavaş organların görevlerini iyi yerine getiremesine yol açabilmektedir. Vücuttaki enerji tıkandığında bu durum ellere, vücuda, başa ve ayaklara yansımktadır. Bu blokajlar ağrı deneyimi, şişlik veya kalınlaşmış alanlar olarak ortaya çıkmaktadır. Refleksoloji yaygın olarak ayaklardaki bazı noktalara uygulanan basınç ve masaj ile bu tıkanıklıkları açarak serbest enerji akımını sağlamaya yardımcı olmakta ve böylelikle organlara uyumlu dağılan enerji vücudu canlandırmaktadır. Son yıllarda ayaklar kadar da ellerde çalışmanında etkili olduğu anlaşılmış ve bunun sonucu olarakta el refleksolojisine ilgi giderek artmıştır. Ayakların yaralandığı veya ampute olduğu durumlarda, aşırı hasas veya ayakları ile çalışılmasından çekinen kişilerde el refleksolojisi kullanılmaktadır.
Tetik nokta masajı
Günümüz tıbbı ağrı hakkında yeni ve denenmemiş olduğunu düşündükleri yöntemleri öğrenmeye direnmelerine rağmen tetik noktalar gerçekte yeni bir kavram değildir. Travel ve Simons tıp literatürünü taradıktan sonra 150 yıldan beri tetik noktaların düğüm benzeri özelliğinden söz edildiğini saptamışlardır. Yer değiştirmiş ağrı kavramı, 1938 den beri bilinmektedir. Eski Çin tıbbında bu günümüzdeki acupressure ve benzeri modeller olarak bilinen tedavi edici dokunuşlar, muhtemelan bugün tetik nokta dediğimiz noktalar üzerinde çalışmaktı. İnsanlar binlerce yıldır birbirlerinin sırt ve boyun bölgelerine masaj yaparken aslında tetik noktalar üzerinde uygulamalar yapmaktaydılar. Tetik noktalar nedeniyle oluşan ağrı, herhangi bir işyeri, bir iş, amatör veya evde insanların bazı aktiviteler sırasında fazlaca yaptıkları hareket sonrası yaralanma ve zaman kaybının en sık nedenidir. Tetik noktalar gergin kas dokusu içinde hissedilebilen aşırı huzursuz, bölgesel hassasiyet nodülleri olarak tanımlanmışlardır. Yerine göre tetik noktalar a basınç uygulandığında çok ağrılıdır. En şiddetli ağrılı bölgeler sıklıkla kasların kemiklere tutunduğu yerde veya yakınında bulunur. Myofasiyel tetik noktaların oluşturduğu duyu belirtileri çok çeşitli olup sadece ağrı ile sınırlı değildir. Fonksiyon bozukluğu belirtileri, kas sertliği, halsizlik, ödem, bulantı, baş dönmesi, duruş bozuklukları gibi çok çeşitlidir. Bir uzman tarafından yapılan bu uygulama kalp hızını, solunum sıklığını, kan basıncını ve kas gerginliğini azaltarak rahatlatıcı bir etki yaratır. İskemik kompresyon uygulanarak tetik noktaların çözülmesi hedeflenir.
Acupressure
Acupressur geleneksel Çin akupunktur sanatına dayanan bir masaj çeşididir. Akupunktur ike bitkisel tedavinin birlikte oluşturduğu gelenksel Çin tıbbı vücut fonksiyonlarını açıklarken arterler, venler veya sinirler arasında ayırım yapmamaktadır. Bunun yerine aralarındaki ilişkinin tüm vücut fonksiyonlarını düzenlediği düşünülen ayrıntılı güç sistemleri üzerinde yoğunlaşmaktadır. Çinliler yaşam enerjisi olarak bilinen Qi (Chi, Ki)’nin herkeste mevcut olduğuna ve yaşamın tüm yönlerini kontrol ettiğine inanmaktadırlar. Qi iki zıt kuvvet olan Yang (pozitif) ve Yin (negatif)’in etkileşimi ile yönetilmektedirler. Doğu filozofisi güneş sisteminin Yin ve yang ile geniş bir evren olduğuna inanmaktadır. Tüm yaşamlar onun bir parçasıdır ve insan vücudu bu özel galaksinin içinde küçük bir evren gibidir. Bir atom yin ve yang içerdiği için tek bir hücre ve bununla ilişkili olarak organlar ve tüm vücutta yin ve yang içerir. Hastalık ve ağrı yin ve yang arasındaki dengesizlik sonucu meydana gelir. Organların görevlerini yerine getirebilmeleri için Qi enerjisinin tıkanmadan düzgün akması gerekmektedir. Yin ve yang Çinliler tarafından “Jing” olarak ifade edilen vücudun içindeki geçitler veya yollar boyunca akar ve bu yollar Batıda meridyenler olarak bilinmektedir. Vücut içerindeki 12 adet meridyen vücut kısımlarına göre isim alırlar ve vücudun diğer tarafında ki meridyenlerle ilişki içerisindedirler. Her kısım meridyen ile birlikte meridyenlerin yanında akupunktur noktaları bulunmaktadır. Akupunktur teorisine göre iğne yolu ile spesifik noktaların stimulasyonu, belirli noktayla ilişkili olduğu bilinen vücut alanlarındaki ağrıyı dramatik olarak azaltabilmektedir. Çinliler tarafından binlerce akupunktur noktası tanımlanmıştır.
Batı tıbbında akupunktur noktasının karşılığı trigger (tetik) noktasıdır, aslında her iki nokta aynı yerde olmamaktadır. Acupressure, ağrıyı azaltmak için akupunktur noktaları üzerine parmak ile basınç uygulama tekniğidir. Acupressure masajının, etkisinin fizyolojik açıklaması ağrı modülasyonunun çeşitli mekanizmalarla tetiklenmesi sonucunda olabileceği yönündedir. Tetik noktalarının şiddetli ve düşük frekansla stimulasyonunun beta endorfinlerin salgılanmasına neden olduğuna dair kanıtlar bulunmaktadır.
Craniosacral terapi
Craniosacral terapi kafatasını oluşturan kemiklerin tam olarak birbirlerine kaynamamış olmasından yararlanarak, kemikler ve yumuşak dokulara uygulanan, hafif şiddette manuel basınç ile serebrospinal sıvının atım ritminin ve akış hızının değiştirilebileceği esasına dayanan bir tedavi yöntemidir. Böylece craniosacral sistemde bozulmuş olan dengenin yeniden düzeltilmesi amaçlanır. Craniosacral terapiyi savunanlar bu yöntemle kronik ağrının azaltılabileceğini ve özellikle öğrenme güçlüğü çeken kişilerde mental fonksiyonların düzeltilebileceğini savunmaktadırlar.
Sonuç olarak günümüz tıbbı ile tamamlayıcı ve alternatif tıp (CAM) uygulamaları birbirini reddeden yaklaşımı geçmiş ve 20. yüzyılın sonlarında bu iki yaklaşım birbirini sorgular olmuştur. CAM uygulayıcıları terapilerini günümüz tıbbın uygulamalarına entegre etmiş, modern tıp uygulayıcıları ise bu yöntemleri bilimsel çerçevede sorgulamaya ve hastaya katkı sağlayabilecek kanıt elde etmiş uygulamaları (özellikle yaşam kalitesine katkı sağlayan yöntemleri) entegre eder bir yaklaşım içine girmişlerdir.
Kaynaklar
Brygge T, Heinig JH, Collins P et al. Reflexology and bronchial asthma , Respir Med 2001; 95(3):173-179.
Cross J, Acupressure and reflextherapy, Reed Educational and Professional Publishing Ltd 2011.
Davies C, Davies A: The Trigger Point Therapy Workbook, Second Ed. 2004 Clair Davies and New Harpinger Publications.
Ernst E, Koder K, An overview of reflogy, Eur J. Gen Practice 1997;3: 52-57.
Göker E, Camcı C, Er Ö, Özdoğan M, Elkıran E, Aksoy S, Tamamlayıcı ve alternatif tıbbın bilimsel pencereden irdelenmesi alternatif tamamlayıcı tıp alt kurul raporu, 24 01 2009.
Holey E, Cook E, : Evidence – based therapeutic massage: A practice guide for therapist ed 2, Edinburgh Churchill Livingstone 2003.
National Instıtudes of Health National Center for Complementary and Alternative Medicine WEB Site nccam.nihgov.
Scheumann DW, The balaced body:A guide to deep tissue and neuromuscular therapy 3 rd ed, Philadephia: Lippincott Williams and Wilkins: 2007 p11-12, 35-36.
Topuz E, Kanserde alternatif ve tamamlayıcı tıbba bilimsel yaklaşım 2005, İletişim Yayınevi ilk basım.
Wolf JE, Teeguarden IM, Jin Sin Do İn, Tappan FM editör Healing massage tecniques hollistic, classic and emerging methods 2nd ed Norwalk; Appleton and Lange:1988 p 167- 68.
Yüksel İ Editor: Masaj Teknikleri Alp Yayınevi 2009 2. Basım 169-191.
Yazının PDF versiyonuna ulaşmak için Tıklayınız.
Mart-Nisan-Mayıs 2011-2012 tarihli Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi, 22. sayı, s: 72-73’den alıntılanmıştır.
