Telerehabilitasyon, rehabilitasyon hizmetlerinin enformasyon ve iletişim teknolojileri vasıtasıyla yaygınlaştırılmasıdır. Tıbbın en eski dallarından olan rehabilitasyon hizmetine farklı bir bakış açısı getiren telerehabilitasyon değerlendirme, izleme, önleme, müdahale, gözetim, eğitim, danışma ve danışmanlık dahil bir dizi rehabilitasyon ve habilitasyon hizmetini kapsamaktadır. Telerehabilitasyon hizmetleri; fizyoterapistler, dil-konuşma terapistleri, ergoterapistler, odyologlar, psikologlar, diyetisyenler gibi farklı profesyoneller tarafından yetişkinlere ve çocuklara sunulmaktadır. Telerehabilitasyon hizmetleri hızlı bir şekilde büyüyerek teletıp ve e-sağlığın önemli bir parçası haline gelmektedir. Önceden pahalı olan telerehabilitasyon hizmetleri, internet teknolojilerindeki gelişmeler ve hem evde hem iş yerinde geniş bant bağlantılarının bulunması nedeniyle artık makul bir maliyete sahiptir. Yeni koronavirüs (COVID-19) hastalığı sağlık sistemlerinin fonksiyonlarına devam edebilmesi için dünya çapında özgürlüğün limitlenmesi ve sosyal mesafenin kısıtlandırılmasını zorunlu kıldı. Bu durum hastalarla oldukça yakın temasta çalışan terapistlerin daha önce kullanımı az olan telerehabilitasyon farkındalığını, kullanımını ve hatta kendi alanlarına özgü sistemlerini geliştirmesine sebep oldu. Pandemi sürecinde rehabilitasyon hizmetleri telerehabilitasyon uygulamaları ile sürdürülebilir hale gelmiş oldu.
Telerehabilitasyon Uygulama Prosedürleri
Telerehabilitasyon uygulamaları ile profesyoneller; hastanın fonksiyonel durumunun değerlendirilmesi, hastanın uzaktan klinik yönetimi, rehabilitasyon programlarının uzaktan yönetimi, hastanın veya bakım verenin ihtiyaçlarının belirlemesi, profesyonellerin ve bakım verenlerin eğitimini süreçlerini rahatlıkla sürdürebilmektedir. Telerehabilitasyon programı oluşturulurken ilk yapılacak şey programın hastaya uygun olup olmadığına karar vermektir. Bu karar rehabilitasyon hizmetinin verilebilmesi için gereken teknolojiye ulaşılabilirlikten çok hastanın bireysel ihtiyaçlarına odaklanmalıdır. Telerehabilitasyona uygunluk, hasta bazında değerlendirilerek, terapist kararına, hasta tercihlerine, teknolojilere erişilebilirliğe, risk-fayda analizine ve profesyonel terapi standartları ile değerlendirilmelidir.
Telerehabilitasyon Uygulama Yöntemleri
Telerehabilitasyon, yaşam boyu ve bakım süresinde hizmet sunma kapasitesine sahiptir. Bu sayede klinikler, evler, okullar ya da toplum temelli iş sahaları gibi yaygın hizmet alanları vardır. Bu kadar geniş kullanıma paralel olarak telerehabilitasyon geniş bir terminolojiye de sahiptir. Tele dil-konuşma, teleergoterapi gibi bireysel rehabilitasyon hizmetleri ile adlandırılan telerehabilitasyon terimleri bulunsa da en genel anlamda telekonsültasyon, tele ev bakımı, teleizlem ve teleterapi başlıkları altında incelenebilir.
Telekonsültasyon: Hasta ile rehabilitasyon uzmanı arasında interaktif video konferans kullanılarak yapılan görüşme yöntemidir. Yardımcı cihaz, ortez, tekerlekli sandalye reçetesi oluşturmak veya bu cihazların kullanımını içeren bir konferans yapmak örnek olarak verilebilir. Özellikle profesyonele hızlı erişim için kullanılan bir yöntemdir.
Tele ev bakımı: Rehabilitasyon hizmeti iletişim olanakları kullanılarak doğrudan hastanın evinde gerçekleştirilir. Hastanın kendi evinde egzersiz programının takibi, günlük yaşam aktivitelerinin uzaktan bir terapistin gözlemi ile düzenlenmesi ve çalışılması örnek gösterilebilir.
Teleizlem: Teleizlem, terapistin hastayı izleme veya değerlendirmesine olanak sağlayan teknolojiyi kullandığı uygulamadır. Evde pahalı olmayan çevresel sensörlerin bulunması ve kablosuz ağların ilerlemesi sayesinde önemli bir büyüme potansiyeline sahiptir. Gelişen teknoloji hastanın evinde bulunan kinect, nintendo , akıllı telefon, akıllı saat gibi ulaşılabilir sistemleri izlem için kullanılmasını sağlamıştır. Geliştirilen bazı uygulamalar ile hastanın terapist tarafından verilen programın anlık takibi sağlanmaktadır.
Teleterapi: Hastanın terapist tarafından uzaktan yönetilen bir terapi protokolü kullanılarak evde terapötik faaliyetler gerçekleştirdiği bir telerehabilitasyon hizmet sunumu modeli olarak tanımlanmaktadır. Terapist rehabilitasyon seansını senkron veya asenkron olarak modifiye etme yeteneğine sahiptir. Teleterapide kullanılan yöntemler şunlardır: Mesajlaşma, sesli arama, görüntülü arama, web tabanlı görüşme, sanal gerçeklik tabanlı görüşme, wireless sistemler, bütünleşmiş sistemler. Kullanılan bu teknolojiler düşük, orta ve yüksek teknolojili teleterapi metotları olarak sınıflanabilir.
– Düşük teknoloji temelli teleterapi: Bilgilendirme, danışma, takip, tartışma ve tarama için kullanılan telefon, e-posta, yazılı mesaj, online bilgilendirme ve web forumlar aracılığı ile yapılan teleterapi şeklidir.
– Orta teknoloji temelli teleterapi: Tartışma, tavsiye, yönlendirme, klinik gözlem, değerlendirme için kullanılan özel uygulamalar, online programlar, video konferans, oyun platformları kullanılan terapi yöntemleridir.
– Yüksek teknoloji temelli teleterapi: Özelleşmiş terapiler, değerlendirme, veri toplamak için özelleşmiş programlar, terapiye özgü oyun temelli sistemler, giyilebilir teknolojiler, sensör temelli uygulamalar kullanılmaktadır.
Düşük ve orta seviyeli teknolojiler daha çok izlem-takip, klinik gözlem, değerlendirme için terapistin yönlendirici olduğu sistemler olarak düşünülebilir. Yüksek temelli teknoloji kullanıldığında ise görev odaklı, görsel ve işitsel geri bildirimin olduğu, motor öğrenme temelli, danışan ile gerçek zamanlı etkileşim sağlayan ve zenginleştirilmiş çevrelerde yapılan uygulamalar aklımıza gelmelidir.
Telerehabilitasyondan Kazanımlarımız
Telerehabilitasyon uygulamalarında amaç pandemi öncesi gelişmiş rehabilitasyon hizmetlerinin mesafe tanımaksızın bireylerin eşit oranda faydalanmasını sağlamaktı. Pandemi ile farklı bir anlam kazanan telerehabilitasyon hizmetleri; şiddetli bilişsel bozukluklar gibi ciddi patolojileri olan hastaların, yorucu yolculuklar yapmak zorunda kalmadan evde rehabilitasyon hizmetlerinden yararlanmasını sağlamaktadır. Sosyal ve fiziksel çevrenin kolaylaştırıcı (veya engelleyici) olabileceği düşünüldüğünde, hastanın kendi evinde ve toplumunda gerçekleşen rehabilitasyonun hastaya daha fazla yarar sağlayacağı unutulmamalıdır. Daha az maliyet ya da daha iyi kaynak kullanımı, telerehabilitasyonun ana hedeflerinden biri olarak gösterilmektedir. Başlangıçta telerehabilitasyon sağlayıcı teknolojik cihazlarının satın alınması, uygun mekanların hazırlanması için yüksek miktarda kurulum maliyeti gerekir fakat zamanla kurulum maliyeti uzaktan yürütülen rehabilitasyon hizmetlerinin düşük maliyeti ile kompanse edilmektedir.
Telerehabilitasyon hizmetlerinin günlük klinik uygulamalarında zorluklar ile karşılaşılmaktadır. Klinisyenlerin duyduğu endişeler, geri ödeme ve lisanslama, hasta mahremiyeti ve telerehabilitasyon konusundaki araştırmaların sınırlı kapsamı bu zorluklara örnek olabilir. Telerehabilitasyon ile ilişkili veri aktarımının elektronik doğası nedeniyle, telerehabilitasyon yazılı belgeler ve geleneksel yüz yüze hizmetlerle karşılaştırıldığında klinik hizmetin gizliliği ve veri ve kayıtların gizliliği konusunda farklı zorluklar vardır. Telerehabilitasyonun yaygın olarak kullanılmaya başlaması ile hastaya ait özel verilerin depolanması, güvenliği ve gizliliği konusu gündeme gelmiştir. Dikkat edilmesi gereken iki ana alan güvenlik ve gizliliktir. Telerehabilitasyon yıllardır kullanılan ancak pandemi sonrası uygulama ve bilinirliğinin arttığı bir terapi yöntemidir. Gelecekte her sağlık profesyonelinin kendine ait telerehabilitasyon kliniklerini tasarlayarak hizmetlerini sürdüreceği düşünüldüğünde, gelişmeler şimdiden merak uyandırmaktadır.
KUTU
Bir Uygulama Örneği: Teleergoterapi Projesi
İstanbul Medipol Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Ergoterapi Bölümü ve Küçükçekmece Milli Eğitim Müdürlüğü Gülseren Özdemir Özel Eğitim Okulu ile pandemi öncesi okula kayıtlı olan öğrencilerimiz ve ailelerine yönelik sürdürmüş olduğumuz ergoterapi değerlendirme ve müdahalelerinin pandemi koşullarında devamlılığını sağlamak için geliştirilen bir teleergoterapi projesidir. Bu proje sayesinde klinik uygulama şansı bulamayan bölüm öğrencilerimiz üniversitemiz Teams sistemini kullanarak geliştirmiş olduğumuz algoritma ile süpervizör hocalarımız eşliğinde çalışmalarını sürdürmektedirler (Şekil 1). İlk planda ailelere yönelik teleergoterapi bilgilendirme toplantısı yapılmıştır. Ardından talep doğrultusunda okulda görevli bir öğretmen ve Ergoterapi Bölümümüz klinik uygulamalar sorumlusu kontrolünde öğrencilerimiz aile ve engelli öğrencilerle terapi seanslarına katılmışlardır. Teleergoterapi uygulamalarımız daha çok günlük yaşam becerileri, engelli bireyin çevresel düzenlemeleri, katılım, ailelere aktivite temelli değerlendirme ve müdahaleleri içermektedir. Projemizde şu ana kadar 50 engelli birey ve ailesi düzenli olarak hizmet almakta olup katılımcı sayısı hızla artmaktadır.
Kaynaklar
Akıncı B., Zenginler Z., Telerehabilitasyon. Turkiye Klinikleri Journal of Physiotherapy and Rehabilitation-Special Topics 2015;1(1):14-21.
Brennan D, Tindall L, Theodoros D ,et al. A Blueprint for Telerehabilitation Guidelines. International Journal of Telerehabilitation 2010; 2(2): 31.
Hoenig H, Sanford JA, Butterfield T, et al. Development of a Teletechnology Protocol for in-home Rehabilitation. Journal of rehabilitation research and development 2006; 43(2): 287.
Iwatsuki H, Fujita C, Maeno R, et al. Development of a Telerehabilitation System for Training Physiotherapists in Rural Areas. Journal of Telemedicine and Telecare 2004; 10(1): 51-52.
Peretti A, Amenta F, Tayebati S, et al. Telerehabilitation: Review of the State-of-the-art and Areas of Application. JMIR Rehabilitation and Assistive Technologies 2017; 4(2): e7.
Russell TG. Physical Rehabilitation Using Telemedicine. Journal of Telemedicine and Telecare, 2007;13(5) :217-220.
Tarakcı E, Tarakcı D. Rehabilitasyonda Teknoloji. İstanbul Medikal Yayıncılık, İstanbul, 2019.
Theodoros D, Russell T, Latifi R. Telerehabilitation: current perspectives. Studies in health technology and informatics 2008; 131:191-210.
Turolla A, Rossettini G, Viceconti A, et al. Musculoskeletal physical therapy during the COVID-19 pandemic: is telerehabilitation the answer? Physical Therapy 2020;100(8): 1260-1264.
Zampolini M, Todeschini E, Bernabeu MG, et al.Telerehabilitation: present and future. Annali dell’Istituto superiore di sanità, 2008; 44(2): 125-134.
Şekil 1: Teleergoterapi proje algoritması
Yazının PDF versiyonuna ulaşmak için tıklayınız.
SD (Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü) Dergisi YAZ 2021 tarihli, 59. sayıda sayfa 98-99’da yayımlanmıştır.
