Öncelikle sertifika kelimesinin anlamı ile başlamak gerekir. Türk Dil Kurumu Sözlüğünde sertifika kelimesinin kökeninin Fransızca certificat sözcüğüne dayandığı belirtilmektedir. TDK Sözlüğünde sertifika, “1. Öğrenim belgesi 2. Kişinin bilgi gerektiren herhangi bir konuda niteliğini gösteren belge” olarak tanımlanmaktadır. Sertifika kelimesi İngilizce de certificate ve certification kelimeleri ile karşılanmaktadır. Bu kelimelerden isim olan certification onaylama, tasdik etme, certficate ise ruhsatname, şehadetname olarak tercüme edilmektedir. Bu lügat manalarından yola çıkarak sertifikayı, “belirli bir işi yapma kabiliyeti kazanmış olmayı onaylama, belgelendirme” olarak tanımlayabiliriz.
Günümüzde sağlık alanında sertifika olarak isimlendirilen belgelerin, iki yıla kadar uzayan eğitimler ile veya bir-iki günlük eğitimler ile çok farklı eğitim süreçlerinden sonra elde edilebilen bir belge olduğunu görmekteyiz. Burada çok geniş bir yelpazede kullanılmakta ve sertifika denildiğinde buna atfedilecek değer çok değişken olabilmektedir. Bu yüzden eğer bir değer atfedilecek ise bu değere uygun bir elde edilme standardının olmasını gerekli kılmaktadır. Bu değer bazen belirli bir uygulamayı yapma yetkisi sağlar iken bazen yetkisi kapsamında olsa bile bilgisini güncelleme veya eğitimi özendirmek amacıyla parasal olarak desteklemek için bir araç olabilmektedir.
Bu konu üzerinde yapılan değerlendirmeler sonucunda elde edilecek sertifikaya atfedilecek değeri yansıtacak bir tanımlamaya ihtiyaç olduğu ortaya çıkmıştır. Burada diploma ile farkının net olarak ortaya konulması gereklidir. Diploma, TDK Sözlüğünde, “Bir kimseye herhangi bir okulu veya öğrenim programını başarıyla tamamladığını, bir derece veya unvanı kullanmaya hak kazandığını, bir iş, sanat veya meslek dalında çalışabilme yetkisi elde ettiğini belirtmek için bir öğretim kurumu tarafından düzenlenip verilen resmî belge, icazetname, şehadetname” olarak tanımlanmaktadır.
Bu iki tanıma baktığımızda sertifikanın bir derece veya unvan almaya hak kazandırmadığı, sanat veya meslek kazandırmadığını söyleyebiliriz. Burada da sertifikanın, meslek veya alanın uygulaması sırasında yetkili olunan uygulama pratiğini geliştirmeye, tecrübeyi artırmaya, deneyimi artırmaya yönelik yapılan kurslar, pratik ile ayırımını yapmak tamamen yüklediğimiz anlam ile değer bulacaktır. Bizim yüklediğimiz anlamı ile sertifika ile bir alanın, mesleğin sadece bir uygulama alanında veya belirli bir işlem için yetkinlik, yeterlilik kazandırdığını söyleyebiliriz. Bu yüklenen değer üzerinden öncelikle kişinin temel uzmanlık alanı veya mesleğinin kapsamında olmayan bir yetkinliği kazandırmayacağını vurgulamamız gerekir. Bu açıdan sertifika düzenlenen alanlarda kimlerin bu sertifika eğitimi alabileceğini sorguladığımızda mutlaka o meslek veya alanın mensubu olması gerekir. Bir mesleğe veya alana ait iş/uygulama olduğunu değerlendirirken bu işi yapmak için gerekli olan temel yeterliliklerin neler olduğunun ortaya konulması gerekir. Bu konuda ne yazık ki bir çok uygulama alanı için bu konu tartışmalıdır. Bu tartışma özellikle sağlık hizmeti sunumu söz konusu olduğunda biraz daha artmaktadır. Bu açıdan ülkemizdeki durum da Dünyadaki tartışmalardan ayrı düşünülemez, üstelik son yıllarda sürdürülen hummalı çalışmalar ile son aşamasına gelmiş olmasına rağmen, uzmanlık alanlarının eğitim müfredatlarının henüz belirlenmemiş olması bu konuyu içinden çıkılamaz kılmaktadır. Mesela polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uygulamasını hangi uzmanlık alanlarının yapabileceği henüz netleşmemişken, hangi uzmanların bu konuda yetkinlik kazandığı ortaya konulamazken PZR sertifika programına kimler alınabilir, bu sertifika ile hangi noktaya kadar işlem yapılabilir sorularına cevap bulmak oldukça güçtür.
21 Ağustos 2010 tarihli ve 27679 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmış olan Sağlık Bakanlığı Sertifikalı Eğitim Yönetmeliği ile amaç ve kapsam şu şekilde belirtilmiştir: Madde 1 – (1-2) “Bu Yönetmeliğin amacı, Bakanlık, Türk Silahlı Kuvvetleri, üniversiteler, kamu kurum ve kuruluşları ile özel hukuk tüzel kişileri ve gerçek kişilerce, sağlık alanında mezuniyet sonrası uygulanması özel bilgi ve/veya beceriye dayalı mesleki yeterlilikleri kazandırmaya yönelik olarak yapılacak sertifikalı eğitimlere ilişkin usul ve esasları düzenlemektir. Tıpta ve diş hekimliğinde uzmanlık sonrası ilgili uzmanlık alanlarına mahsus sertifika eğitimleri bu Yönetmeliğin kapsamı dışındadır.”
Burada görüldüğü gibi mezuniyet öncesindeki okullara ait olan ve uzmanlık eğitimleri gibi Tıpta Uzmanlık Kurulu (TUK)’nun görev alanını ilgilendiren süreçler dışarıda tutulmuştur. Ancak yüksek mahkeme aşağıda gösterilen dairesince ve bazıları sunulan gerekçeleri ile yönetmeliğin yürütmesini durdurmuştur. (Ek 1)
Tarihsel sürecine bakıldığında ne yüksek sağlık şurasının ne de TUK’un, mahkemenin öngördüğü şekilde görev yapması söz konusu olmamıştır. Bu karar sonrasında ilgili Yönetmeliğin bazı geçici maddeleri dışında hemen tüm maddeleri durdurulmuş olduğundan Yönetmeliğe göre hareket imkanı kalmamış, yürütmesi durdurulmayan geçici maddelerin de herhangi bir işlev görme imkanı kalmamıştır.
Yönetmeliğin yürütmesi durdurulana kadar Yönetmelik kapsamında tescili yapılmak üzere 50 civarında eğitim programı değerlendirilmiş ve standartları belirlenerek karara bağlanmıştır. Bunlardan bir kısmı, kendi mevzuatı gereği ilgili uygulamaları yapma yetkisi veren ve bu sertifika olmadan uygulama yetkisinin bulunmadığı, eğitime alınacakların, eğiticilerin, eğitim yerlerinin ayrıntılı olarak belirlendiği uygulama alanları iken (hemodiyaliz sorumlu hekimliği sertifika programı), bir kısmı daha çok o uygulama için yetki tanımlamasında olmayan ancak kişinin bilgi ve becerisini artırmaya yönelik kurs programları (stoma ve yara bakım hemşireliği kursu) olarak değerlendirmek mümkündür.
Sertifikalı Eğitim Yönetmeliğinin yürürlüğe girmesinden itibaren 81 İl Sağlık Müdürlüğü’nce sertifikalar tescil edilmek üzere Bakanlığımıza gönderilmiştir. Bu illerden 74 İlin tescil işlemleri tamamlanarak ilgili Sağlık Müdürlüklerine gönderilmiştir. Kalan 7 il için tescil işlemleri devam etmektedir. Bu güne kadar 78 bin 700 adet sertifika tescil edilmiştir. Ayrıca illerden toplu halde tescil için gelen sertifikaların haricinde yasal başvuru süresi içinde yapılan münferit başvurular da bulunmakta olup bunların da tescil işlemler halen devam etmektedir. Sağlık Bakanlığı Sertifikalı Eğitim Yönetmeliği yürürlüğe girmeden önce ve Yönetmelik yürürlüğe girdikten sonra standardı belirlenen eğitimler sonucunda verilen sertifikaların tescili için söz konusu Yönetmelikte (yürürlüğü durdurulmayan geçici maddeler çerçevesinde) öngörülen yasal başvuru süresi 21 Ağustos 2012 tarihinde dolmuştur. Bu tarihten sonra gelen sertifikaların tescil işlemi yapılamamaktadır.
Bu aşamada ilgili Yönetmeliğin yayımlandığı tarihten ve mahkemenin kararından sonra yeni yasal düzenlemeler yapılmıştır. Yapılan yasal düzenlemeler çerçevesinde ortaya çıkan yeni kurumlar ve kurullar ile yeni ve yeniden tanımlanan ihtiyaçlar çerçevesinde karar veren mahkemenin gerekçeleri de dikkate alınarak yeni bir yönetmelik hazırlanması ihtiyacı ortaya çıkmış ve bu çerçevede hazırlıklara başlanmıştır. Hazırlık çalışmaları sürdürülen yönetmelik taslağında temel olarak özel bir değer atfedilecek olan belgelerin tescil edilmesi hedeflenmektedir. Mevcut sağlık mevzuatında uygulama yapacak kişiler için zorunlu olan ve standartları belirlenmiş eğitim/uygulama programları ile elde edilen belgelerin tescili planlanmaktadır.
Ek 1: Anayasa Mahkemesi’nin gerekçeli kararı
Ek 2: Sertifikaları tescil edilen sertifikalı eğitim programları
| Sertifikalı Eğitimin Adı | Mevzuatı |
| Organ ve Doku Nakli Koordinatörlüğü Eğitimi | 28.05.2008 Tarih ve 19735 Sayılı Organ ve Doku Nakli Koordinatörlüğü Eğitim Yönergesi |
| Diyaliz Eğitimleri Hemodiyaliz HemşireliğiHemodiyaliz Sorumlu HekimlikHemodiyaliz Uzman Hekimlik Periton Diyalizi Hemşireliği | 18.06.2010 Tarihli ve 27615 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Diyaliz Merkezleri Hakkında Yönetmelik |
| Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Kursu | Enfeksiyon Kontrol Hemşirelerinin Eğitimine ve Sertifikalandırılmasına Dair Tebliğ |
| Yoğun Bakım Hemşireliği Kursu | Yoğun Bakım Hemşireliği Eğitim Programı Uygulama Yönergesi |
| Acil Bakım Hemşireliği Kursu | Acil Bakım Hemşireliği Eğitim Programı Uygulama Yönergesi |
| Yenidoğan Yoğun Bakım Hemşireliği Kursu | Yenidoğan Yoğun Bakım Hemşireliği Eğitim Programı Uygulama Yönergesi |
| Kemoterapi Hemşireliği Kursu | Onkoloji Hemşireleri Derneği ile yapılan protokol |
| Stoma ve Yara Bakım Hemşireliği Kursu | Gazi Üniversitesi ile yapılan protokol |
| Hasta Hakları Eğitici Eğitimleri | Hasta Hakları Yönetmeliği |
| Kan Bankacılığı ve Transfüzyon Tıbbi Sertifikasyon Eğitimi | Kan Hizmet Birimlerinde Görev Yapacak Sağlık Personelinin Eğitimi ve Sertifikasyonuna Dair Tebliğ |
| Kan Bankacılığı ve Transfüzyon Tıbbi Eğitici Eğitimi | Kan Hizmet Birimlerinde Görev Yapacak Sağlık Personelinin Eğitimi ve Sertifikasyonuna Dair Tebliğ |
| Kan Hizmet Birimleri Denetçi Eğitimleri | Kan Hizmet Birimlerinde Görev Yapacak Sağlık Personelinin Eğitimi ve Sertifikasyonuna Dair Tebliğ |
| Terapötik Aferez Eğitimi Sorumlu Hekimlik EğitimleriSağlık Personeli Eğitimleri | Terapötik Aferez Merkezleri Hakkında Yönetmelik |
| Göz Bankası Eğitimleri Göz Bankası Teknisyen EğitimleriGöz Bankası Laboratuvar Yöneticisi EğitimleriGöz Bankası Tıbbi Müdür Eğitimleri | Göz Bankası Ve Kornea Nakli Merkezleri Yönergesi |
| Dezenfeksiyon Antisepsi Sterilizasyon Eğitimleri (DAS) | Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü ve DAS Derneği ile yapılan Protokol |
| Temel Eğitim Modülü Temel Yaşam Desteği | Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği, Acil Hekimliği Sertifika Programı Uygulama Yönergesi |
| Erişkin İleri Yaşam Desteği | Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği, Acil Hekimliği Sertifika Programı Uygulama Yönergesi |
| Hemşire Tekniker Travma Resüsitasyon Kursu | Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği, Acil Hekimliği Sertifika Programı Uygulama Yönergesi |
| Çocuk İleri Yaşam Desteği | Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği, Acil Hekimliği Sertifika Programı Uygulama Yönergesi |
| Travma Resüsitasyon Kursu | Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği, Acil Hekimliği Sertifika Programı Uygulama Yönergesi |
| Aile Hekimliği Eğitimi | Aile Hekimliği Uygulama Yönetmeliği |
| İlkyardım Eğitici Eğitimi | İlkyardım Yönetmeliği |
| İlkyardım Eğitici Eğitmeni Eğitimi | İlkyardım Yönetmeliği |
| 0-6 Yaş Çocuğun Psikososyal Gelişimini Destekleme Programı | 0-6 Yaş Çocuğun Psikososyal Gelişimini Destekleme Programının Ülke Geneline Yaygınlaştırılması Genelgesi |
| Haşerelere karşı ilaçlama Mesul Müdürlük Eğitimleri | Halk Sağlığı Alanında Haşerelere Karşı İlaçlama Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik |
| Sürücü Davranışlarını Geliştirme Eğitimleri (SÜDGE) | Sürücü Davranışlarını Geliştirme Eğitimi Yönetmeliği |
| Sürücü Davranışlarını Geliştirme Eğitici Eğitimleri (SÜDGE) | Sürücü Davranışlarını Geliştirme Eğitimi Yönetmeliği |
| Medikal Estetik Uygulama Sertifika Programı | Güzellik ve Estetik Amaçlı Sağlık Kuruşları Hakkında Yönetmelik |
| Yenidoğan Canlandırma Programı Uygulayıcı Eğitimi (NRP) | 1593 Sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, 3359 Sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu 3. Madde (b) Bendi ile 9. Madde (c) Bendi 181 Sayılı Sağlık Bakanlığının Teşkilat be Görevleri Hakkında KHK |
| Laparoskopi | 2827 Sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun 507 Sayılı Nüfus Planlaması Hizmetlerini Yürütecek Personelin Eğitimi, Görevi, Yetki ve Sorumlulukları Hakkında Yönetmelik Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezleri Yönetmeliğinin İkinci Bölüm 8. Madde. |
| Rahim İçi Araç Uygulama Kursu | 2827 Sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun. |
| Menstrüel Regülasyon Uygulama Kursu, | 2827 Sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun. |
| Rahim İçi Araç ve Menstrüel Regülasyon Uygulama Kursu | 2827 Sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun. |
| Mini Laparatomi | 2827 Sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun. |
| Tüp Ligasyonu | 2827 Sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun. |
| Mini Laparatomi ve Tüp Ligasyonu | 2827 Sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun. |
| Eğitim Metodolojisi ve Klinik Becerilerin Standardizasyonu, | 2827 Sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun. |
| İzleme Değerlendirme Kursu, | 2827 Sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun. |
| İleri Eğitim Becerileri Kursu | 2827 Sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun. |
| Üreme Sağlığı Eğitimleri | 181 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname 2827 Sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun 507 Sayılı Nüfus Planlaması Hizmetlerini Yürütecek Personelin Eğitimi, Görevi, Yetki ve Sorumlulukları Hakkında Yönetmelik Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezleri Yönetmeliğinin İkinci Bölüm 8. Madde. |
| Üreme Sağlığı Eğitim Becerileri Eğitimi | 181 Sayılı Sağlık Bakanlığının Teşkilat be Görevleri Hakkında KHK 2827 Sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun 507 Sayılı Nüfus Planlaması Hizmetlerini Yürütecek Personelin Eğitimi, Görevi, Yetki ve Sorumlulukları Hakkında Yönetmelik Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezleri Yönetmeliği 2. Bölüm 8. Madde |
| Üreme Sağlığı İleri Eğitim Becerileri Eğitimi | 181 Sayılı Sağlık Bakanlığının Teşkilat be Görevleri Hakkında KHK 2827 Sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun 507 Sayılı Nüfus Planlaması Hizmetlerini Yürütecek Personelin Eğitimi, Görevi, Yetki ve Sorumlulukları Hakkında Yönetmelik Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezleri Yönetmeliği 2. Bölüm 8. Madde |
| Üreme Sağlığı İzleme ve Değerlendirme Eğitimi | 181 Sayılı Sağlık Bakanlığının Teşkilat be Görevleri Hakkında KHK 2827 Sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun 507 Sayılı Nüfus Planlaması Hizmetlerini Yürütecek Personelin Eğitimi, Görevi, Yetki ve Sorumlulukları Hakkında Yönetmelik Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezleri Yönetmeliği 2. Bölüm 8. Madde |
| Üremeye Yardımcı Tedavi Yöntemleri Eğitimi | Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezleri Hakkında Yönetmelik |
| Klinik Araştırma Eğitimi | Klinik Araştırmalar Hakkında Yönetmelik Klinik Araştırmalar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik |
| Piyasa Gözetim ve Denetimi Denetçi Eğitimi | 5324 Sayılı Kozmetik Kanunu, 23.05.2005 Tarih Ve 25823 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Kozmetik Yönetmeliği, 12.10.2006 Tarih ve 26317 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Kozmetik Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, 26.04.2009 Tarih ve 27211 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Kozmetik Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik 25.06.2007 Tarih ve 26563 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Sağlık Bakanlığınca yapılacak Piyasa Gözetimi ve Denetiminin Usul ve Esasları Hakkındaki Yönetmelik |
| Ürün Güvenliği Sorumlusu Eğitimi | Beşeri Tıbbi Ürünlerin Güvenliğinin İzlenmesi ve Değerlendirilmesi Hakkında Yönetmelik |
| Farmakovijilans İrtibat Noktası Eğitimi | Beşeri Tıbbi Ürünlerin Güvenliğinin İzlenmesi ve Değerlendirilmesi Hakkında Yönetmelik |
| Akupunktur Tedavisi Eğitimi | 17.09.2002 Tarih ve 24879 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Akupunktur Tedavisi Uygulanan Özel Sağlık Kuruluşları ile Bu Tedavinin Uygulanması Hakkında Yönetmelik |
| Ketem Kanserde Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Becerileri Kursu | Kanser Erken Teşhis ve Tarama Merkezleri Personeli Sertifika Programı Uygulama Genelgesi |
| KETEM Uzman Hekim Kanserde Erken Teşhis Tarama Kursu | Kanser Erken Teşhis ve Tarama Merkezleri Personeli Sertifika Programı Uygulama Genelgesi |
| KETEM röntgen teknisyeni, laboratuvar teknisyeni, Tıbbi sekreter erken tanı, Tarama ve İletişim Becerileri Kursu | Kanser Erken Teşhis ve Tarama Merkezleri Personeli Sertifika Programı Uygulama Genelgesi |
| Kanser Kayıtçılığı Eğitimi | Kanser Kayıt Merkezleri Yönetmeliği ve Kanser Kayıt Merkezleri ve Kanser Kayıt Birimleri Kanser Kayıtçılığı Eğitim ve Sertifika Programı Yönergesi |
| Gemiadamı Sağlık Eğiticisi Sertifikası | 23 Haziran 2002 Tarih ve 24794 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Seyir Halindeki Gemilerde Daha İyi Tıbbi Hizmet Verilmesi İçin Gerekli Asgari Sağlık Ve Güvenlik Koşulları Hakkında Yönetmelik 31 Temmuz 2002 Tarih ve 24832 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak 14.06.2002 tarihinde yürürlüğe giren Gemiadamları Yönetmeliği |
| Seyahat Sağlığı Sertifikası | Seyahat Sağlığı Hizmeti Uygulaması Genelgesi |
| İş yeri Hekimliği | İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği |
Haziran-Temmuz-Ağustos 2013 tarihli Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi, 27. sayı, s: 38-39’den alıntılanmıştır.
