Prof. Dr. Recep Öztürk

SD Platform yazarı olan Öztürk, 1962 yılında İkizdere’de (Rize) doğdu. Tulumpınar Köyü Mehmet Akif İlkokulu, İkizdere Ortaokulu, Rize Lisesi, İstanbul Üniversitesi (İ.Ü.) Cerrahpaşa Tıp Fakültesinden mezun oldu (1984). Enfeksiyon hastalıkları ve klinik mikrobiyoloji uzmanlığını İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesinde yaptı. 1994’te doçent, 2000’de profesör oldu. İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Öğretim Üyeliğinden 2016’da emekli oldu.  2009-2013’te Yükseköğretim Kurulu (YÖK) Üyeliği, 2011-2015’te Tıpta Uzmanlık Kurulu (TUK) üyeliği ve başkan vekilliği yapmıştır. Sağlık Bakanlığı Ulusal Enfeksiyon Önleme ve Kontrol Kurulu ile Bağışıklama Danışma Kurulu üyesidir. Öncelikli uğraş alanları hastane enfeksiyonları, enfeksiyöz ishaller, enfeksiyon hastalıkları laboratuvar tanısı ile yükseköğretimde kalite ve akreditasyondur. Dr. Öztürk, halen İstanbul Medipol Üniversitesi Tıp Fakültesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı Başkanı ve Üniversite Kalite Koordinatörüdür.

Tüm Yazıları İçin Tıklayınız

EHEC - Enterohemorajik Escherichia coli

Bu yazıda, son günlerde Almanya’da meydana gelen salgın nedeniyle ülkemizde de kamuoyu gündemine gelen EHEC (Enterohemorajik Escherichia coli) ishali konusunda özet bilgi verilecektir.

Basında bir virüs (!) olarak takdim edilen EHEC, insanda genellikle kanlı ishale neden olan bir bakteridir. EHEC’in neden olduğu ishal sonrası bazen böbrek yetmezliği, trombosit azalması ve hemolitk anemi denen kansızlık tablosu ile seyreden hemolitk üremik sendrom ismi verilen bir komplikasyon gelişir. İnfeksiyon genellikle genç çocuklarda ve yaşlılarda görülür. Bulaşma kontamine olmuş gıda ve içeceklerin yenilmesi, içilmesi ile oluşur.

EHEC

İnsanlarda Shigella, Salmonella, Campylobacter , barsak hastalandırıcı E.coli (EPEC, EIEC, EAEC, EHEC) vd bakteriler, değişik virüsler, parazitler ve mantarlar ishal yapmaktadır. İshal, kaybedilen su ve elektrolitlerin neden olduğu dehidratasyon ve diğer komplikasyonlar sonucu özellikle çocuklarda ölüme neden hastalıklardandır.

EHEC’in değişik serotipleri ishale neden olmaktadır. Bunlar arasında en sık saptanan serotip O157:H7’dir(%50-70). Diğer serotipler, O26(%22), O111(%16), O103(%12), O121(%8), O45(%7), O145 (%5) %30-50 sıklığında saptanmaktadır. Mayıs 2011’de Almanya ve diğer Avrupa ülkelerinde son günlerde hastalık yapan EHEC tipinin O104:H4 olduğu saptanmıştır.

Ülkemizde ishalli olgularla yapılan değişik çalışmaların çoğunda EHEC saptanmamış olup, pozitifliği %0,2-1 arasında bildiren az sayıda çalışma vardır. 2005 yılından beri EHEC’in ülkemizde bildirimiz zorunludur; ama laboratuvarlardan bildirim yapılan olgu yoktur.

Hastalığın oluşumu, epidemiyolojisi

EHEC, barsak epitel hücrelerine tutunur. Bakteri proteinlerin barsak epitel hücrelerine sekresyonu sonrası bakteriden bir veya daha fazla çeşit shiga toksin (vero toksin) salınımı olur.

“Shiga toksin” etkisiyle damar hasarlanması sonucu hemorajik kolit ve bazı olgularda sistemik etkiler (HUS:hemolitik üremik sendrom) gelişir.

EHEC, 10-100 mikroorganizma gibi az sayıda bakteri ile bulaşır. Az sayıda bakterinin hastalığa neden olabilmesi nedeniyle iyi pişmemiş hamburger vb gıdaların merkezindeki az sayıdaki bakteri ile ve temasla kişiden kişiye bulaşma olabilmektedir.

EHEC bakterisinin ana rezervuarı sığır bağırsağıdır. Koyun, keçi, geyik vd geviş getirenlerin dışkısında da bulunur.

Bakteri gıda yoluyla, kişiden kişiye, su ile, hayvan temasıyla, laboratuardan bulaşabilmektedir. Bulaşma kaynağı bazı olgularda saptanamamaktadır.

Olguların % %52 sinde bulaşma gıdalarla olmaktadır. En sık sorumlu gıda %41 oranında kıymadır (hamburger vd et ürünleri); ıspanak, marul, yeşil soğan, çiğ süt, elma suyu , domates, salatalık diğer sorumlu gıdalardır. Almanya’daki son salgında ilkin salatalık suçlanmış, son olarak sebze filizlerinin sorumlu olabileceği bildirilmiştir. Kişiden kişiye bulaşma %14 oranında bildirilmiştir; salgınlarda sekonder atak hızı %10-22 olarak saptanmıştır. Su kaynaklı (içme ve yüzme(göl) suları) %9, hayvan teması %3, laboratuar kaynaklı bulaşmalar % 0.3 oranındadır. %21 olguda kaynak belirlenememiştir.

Hastalık genellikle genç çocuk ve yaşlılarda görülmektedir. Almanya salgınında olguların %80’ i 18 yaş üstünde olup, %65 i kadınlarda görülmüştür. Bu salgın 10 Haziran 2011 tarihi itibariyle 3000 kişiyi etkilemiş ve 30 ölüme (29 Almanya, 1 İsveç) neden olmuştur.

Klinik ve komplikasyonlar

EHEC bulaşması sonrası belirtiler 1-9 gün, genelde 3-4 gün içinde başlar. Hastalarda gözle görülebilir kanlı ishal görülür; O157 serotipi dışı EHEC’ler ile oluşan ishaller kanlı olmayabilir. Hastalarda karın ağrısı görülür; ateş eşlik etmez. Kanda lökosit sayısı mm3de 10.000 düzeyinde saptanır. Komplikasyon görülmeyen EHEC infeksiyonu genellikle bir hafta içinde iyileşir.

İshal geçiren olguların genelde %6-9’unda hemolitik üremik sendrom adı verilen bir komplikasyon gelişir. HUS 10 yaş altındaki çocuklarda yaklaşık %15 görülmektedir. Almanya’daki son salgında HUS oranı %30 olarak bildirilmiştir.

HUS, ishal başlangıcından 5-10 gün sonra görülen ; akut böbrek yetmezliği, mikroanjiopatik hemolitik anemi ve trombositopeni ile özellenen bir komplikasyondur. %5-10 olguda kalıcı böbrek bozukluğu ve nörolojik sekel görülür. Mortalite %3-5dir.

HUS saptanmayan ishal olgularında da uzun süren sistemik etkiler (hipertansiyon, böbrek bozukluğu) görülebilir.

Tedavi

EHEC ishalinde destekleyici tedavi yapılır, ayrıca her hastada HUS komplikasyonu gelişimi takip edilmelidir. HUS gelişen olguların %50’sinde hemodiyaliz gerekir.

Barsak hareketlerini azaltan aniperistaltik ilaçlar verilmez.

Kotrimoksazol, kinolonlar, aminoglikozidler ve fosfomisin gibi antimikrobik maddelerin bakterinin toksin sentezini artırabilme potansiyeli nedeniyle antibiyotik kullanımından kaçınılmalıdır. Almanya İnfeksiyon Hastalıkları Derneği raporunda invazif hastalık veya süperinfeksiyon gelişmesi durumunda karbapenemlerin kullanılabileceği belirtilmiştir.

Tanı

Kanlı ishal, karın ağrısı görülen ve ateş görülmeyen olgularda sorbitollu MacConkey agar besiyerinde EHEC taraması yapılır. İshal başlangıcından itibaren ilk 6 gün içinde EHEC saptanma ihtimali yüksektir.

Dışkıda Shiga toksin 1ve 2’yi immunolojik , shiga toksin (vero toksin) genlerini moleküler metotlarla (PZR vd) saptamak mümkündür.

Korunma

Et işlenmesi sırasında dışkı ile kontaminasyonu sıfırlamaya dikkat edilmelidir. Et çok iyi pişirilmeli ,iç ısısının 68.3ºC üzerine ulaşması sağlanmalıdır.

Paketlenmiş et ürünleri uygun şekilde depolanmalı ve hijyen kurallarına uyarak tüketilmelidir.

Et vd gıdalarla temas öncesi ve sonrası ellerin yıkanmasına özen gösterilmelidir.

Sebze ve meyveler iyice yıkandıktan sonra, çiğ süt kaynatıldıktan sonra kullanılmalıdır; pastörize süt tercih edilmelidir.

Emniyetli olmayan su kullanılmamalıdır.

Hastalar için standart ve temas önlemleri alınmalı; kanlı ishali olan çocuklar ishalleri geçene kadar kreşe gönderilmemelidir

Ülke genelinde sürveyans çalışmaları yapılmalıdır. Laboratuvarda üretilen EHEC için Sağlık Bakanlığı’na bildirim yapılmalıdır.

Basın ve yayın kuruluşları halkı paniğe sokacak haberler yerine; başta el yıkama, gıdaların pişirilmesi, sebzelerin yıkanması konusunda bilgilendirici yayınlara ağırlık vermelidir. El yıkama sadece EHEC’e karşı değil, pek çok enfeksiyon hastalığına karşı en etkili, kolay ve ucuz bir önlemdir.

Kaynaklar

Erdoğan H, Erdoğan A, Levent B, Kayali R, Arslan H. Enterohemorrhagic Escherichia coli O157:H7: case report. Turk J Pediatr. 2008 ;50:488-91.

http://ecdc.europa.eu/en/healthtopics/escherichia_coli/clinical_reference_information/Documents/DGI%20position%20paper_EHECantibiotics_English%20version%20plus%20references_20110604.pdf
(Erişim tarihi: 10.06.2011)

http://www.escmid.org/fileadmin/src/media/PDFs/2News_Discussions/Press_activities/Press_2011/ESCMID_E_Coli_release_final.pdf
(Erişim tarihi: 10.06.2011)

http://www.iss.it/vtec/work/cont.php?id=152&lang=2&tipo=3
(Erişim tarihi: 10.06.2011)

Sexton DJ, Kaplan SL. Microbiology, pathogenesis, epidemiology and prevention of enterohemorrhagic Escherichia coli (EHEC) , UpToDate 2011(19.1) (http://www.uptodate.com/contents/microbiology-pathogenesis-epidemiology-and-prevention-of-enterohemorrhagic-escherichia-coli-ehec?source=search_result&selectedTitle=2%7E33.
(Erişim tarihi: 08.06.2011)

Sexton DJ, Kaplan SL. Clinical manifestations, diagnosis and treatment of enterohemorrhagic Escherichia coli (EHEC), UpToDate 2011(19.1)( http://www.uptodate.com/contents/clinical-manifestations-diagnosis-and-treatment-of-enterohemorrhagic-escherichia-coli-ehec?source=search_result&selectedTitle=1%7E33.
(Erişim tarihi: 08.06.2011)

Yazıcı V, Gültekin B, Aydın N ve ark. Akut gastroenteritli olguların dışkı örneklerinde bazı bakteri ve virüslerin araştırılması, ANKEM Derg 2009;23:59-65